استان يزد، بامساحتي حدود 128 هزار و811 کيلومترمربّع، در مرکز ايران و حاشيه کوير مرکزي ميان استان هاي اصفهان، خراسان جنوبی، فارس، و کرمان واقع شده است. کوه هاي بختياري، با يخچال هاي طبيعي وقلّه هايي هميشه پوشيده از برف، درجنوب غرب استان يزد قراردارد. قلّه شيرکوه با 4 هزار و 75 ارتفاع بلندترين نقطه اين استان است. درمناطق پست تر اين منطقه براثر تبخير آب هاي سطحي کفّه هاي نمک برجاي مانده است. کفه نمک اَبَرقو، نزديک شهري به همين نام، وسيع ترين آن هاست.
دراين ناحيه، درسال گاه بين 40 تا60 روز توفان هاي شديد پي درپي مي وزد و موجب جا به جايي تپّه هاي متحرّک شن و ريگ مي شود. آب و هواي خشک وکويري و نوسانات شديد حرارت نيزموجب آسيب فراوان به کشاورزي منطقه يزد مي شود. دراين منطقه به سبب کم آبي شديد، نياز به بهره برداري ازقنات و چاه هاي عميق و نيمه عميق هنوز کاملاً محسوس است. مخازن عظیم آبي یا آب انبار که براي مقابله با کم آبي و رفع نيازمردم، به سبک معماري زيباي سنّتي ساخته شده از ديدني هاي استان يزد به شمار مي رود. به طورکلّي، معماري اين استان متناسب با آب و هواي محلي است و سبکي خاص و شايان توجه دارد.
محدود بودن امکانات کشاورزي، کشاورزان و باغبانان اين استان را سختکوش و کارآزموده کرده و انگيزه اي براي گسترش فعّاليت هاي صنعتي شده است. بافت تِرمِه و انواع پارچه هاي دست باف سابقه طولاني و شهرت بسيار دارد. کارخانه هاي ريسندگي و بافندگي پتو وقالي هاي دستي و ماشيني نيز درنقاط مختلف استان به چشم مي خورد. بهره برداری ازذخاير عظيم معدني مانند آهن، اورانيوم، سرب، و روي، به خصوص در دهه های اخیر نيز به گسترش اشتغال کمک کرده است. درکارخانه ی چینی و کاشی سازی میبد یکی از شهر های این استان اکنون انواع ظرف های ظریف و خوش نقش غذاخوری و آجرهای کف پوش ساختمانی تولید و افزون بر مصرف داخلی مقدار قابل توجهی صادر می شود.
استان يزد جمعيّتي حدود نهصد و چهل هزارو هشتصد تن دارد که به فارسي با لهجه ی محلی سخن مي گويند و بيشترمسلمان شيعه هستند. از ديرگاه جمعيّتي از اقليت هاي زرتشتي و يهودي نيز در اين استان زندگي مي کنند. استان يزد هفت شهرستان دارد از جمله: يزد (مرکز استان)،ابرقو، اَردَکان، تَفت، مِهريز، بافْق وطبس که از خراسان جدا و به استان یزد افزوده شده است.

صنایع دستی استان یزد
صنايع دستی به بخشی از هنر و صنعت گفته می‌شود که با بهره‌برداری از مواد اوليه بومی و انجام کار اساسی به کمک دست و ابزارهای سنتی دستی انجام می‌پذيرد. منحصر به ساخت محصولاتی می‌شود که بيانگر ذوق هنری و خلاقيت فکری سازندگان آن می‌باشد. مهمترين صنايع دستی در استان يزد عبارتند از قالی، قاليچه، گليم، مخمل، زری، چادر شب، دستمال، مرس ريزه جيم، قناويز، اجرامی، شمد، ترمه، پرده، زيلو، روفروشی، کرباس، بقچه، لنگ، کيسه حمام، خورجين، پتو، سفال، سراميک، حصير، کاشی و گيوه. در ميان صنايع دستی قالی‌بافی، ترمه‌بافی، زيلوبافی، ساخت سفال سراميک و کاشی از اهميت ويژه‌ای برخوردار است. شيرينی‌پزی در يزد سابقه طولانی دارد. در يزد شيرينيهای سنتی مانند باقلوا، قطاب، لوز نارگيل، پشمک، نان برنجی، حاجی بادام تهيه می‌شود.

یزد
اين شهر درمرکز ايران بين دشت کوير، کوير لوت، کرمان و اصفهان و در فاصله 689 کيلومتري تهران قرار دارد. يزد شهري مرتفع است و دورادور آن را کوه فراگرفته. شيرکوه درجنوب غربي شهرحدود 600 متر از سطح دريا بلندي دارد. آب و هواي يزد خشک کويري و باران ساليانه اش اندک است. اماکوهپایه های آن در دامنه های شیرکوه دارای اب و هوائی خنگ و مطبوع استراحتگاه تابستانی خوبی فراهم می آورد. بناي شهر باستاني یزد را به اسکندر مقدوني نسبت مي دهند. گفته اند که وي در آن جا زنداني ساخت که درادب فارسي به زندان اسکندر شهرت دارد. به همین جهت شهر يزد به زندان سکندر نیز معروف شده. ازسوی دیگر، نام شهر را برگرفته از نام يزدگرد اوّل شاهنشاه ساساني دانسته اند که درآغاز قرن پنجم ميلادي مي زيسته است. نوشته اند که چون چندتن ازشاهبانوان ساساني در توسعه و آباداني اين شهرکوشيده اند، درآمد و ماليات يزد تا اواخر دوره ساساني به بانوان دربار آنان تعلّق داشته است.
درسرگذشت يزدگردسوّم، آخرين شاهنشاه ساساني، آمده که وي پس از شکست نهاوند خزاين دربار را در يزد پنهان ساخت و گنج نامه هاي آن را همراه خود به خراسان برد. پس از کُشته شدن يزدگرد در مَروْ اين گنج نامه ها به دست مردم افتاد وقرن ها پس از آن کساني درجستجوي آن گنج ها به يزد آمدند. يکي از آن خزاين در قرن هشتم هجري/چهاردهم ميلادي به دست امير مبارزالدين محمّد از آل ِمظفّر افتاد.
يزد با وجود موقع کويري شهري پُرآب و حاصلخيز بوده است. درقرن چهارم هجري/ دهم ميلادي، از فراواني ميوه هايي که از اين شهر به اصفهان صادر مي شده ياد کرده اند. موقع بازرگاني يزد نيز در تاريخ داراي اهميّت است زيرا اين شهر برسر راه هايي قرار دارد که به بندرهای خليج فارس مي رسد.
ازويژگي هاي يزد معماري سنّتي آن است که متناسب با آب و هواي خشک کويري به وجود آمده. ديوارهاي بلند خانه ها دراين شهر درطول تاريخ سدّي دربرابر حمله بيگانه و سايباني براي روزهاي گرم بوده و زيرزمين هاي بزرگ آن استراحتگاهي براي تابستان هاي طولاني. بادگيرهاي اين زير زمين ها، که هوا را به خوبي خنک مي کند، در معماري سنّتي يزد چندان مهم است که اين شهر را شهر بادگيرها ناميده اند.
آب آشاميدني يزد نيز از راه خاص خود تأمين مي شود. آب انبارهاي بزرگ، که اغلب به وسيله نيکوکاران ايجاد و وقف مي شده، محلّ ذخيره آب براي مردم بوده است. برخي ازاين آب انبارها که هنوز باقي است بيش از صد پلّه عمق دارد. ساختمان محلّي به اين وسعت که بتواند در برابر فشار آب پايداري کند ازمحاسبات دقيق استادان معمار در اين شهرحکايت دارد.
کندن چاه هايي که گاه تاعُمق چهل متري زمين مي رسد و براي تأمين آب کشاورزي ضروري است از ديگر مهارت هاي مردم کوير نشين خاصه يزدي هاست که دريافتن محلّ آب هاي زيرزميني و مسيري که بايد قنات ها و کاريزها درطول آن کنده شود، توانايي خاص دارند.
سکونت گروه بزرگي از زَرتُشتيان ايران در يزد ويژگي ديگر اين شهر است. آتشکده يزدانْ آتش مقدّسِ آتشگاه فارس را از حدود 700 سال پيشتاکنون درخود روشن نگاه داشته است.

مسجد جامع یزد
مهم ترين اثر تاريخي يزد مسجد جامع آن است که ساختمان اصلي آن به قرن ششم هجري/ دوازدهم ميلادي بازمي گردد. امّا ساختمان کنوني آن در دوره آلِ مظفّر در قرن هشتم هجري بنا شده است. اين مسجد جامع دو کتيبه بسيار نفيس يکي به خطّ کوفي و ديگري به خطّ ثُلث دارد که در متن آن نام شاهرخ تيموري خوانده مي شود. مدرسه و خانقاه سيد شمس الدين و بقعه سيد رُکن الدين (رُکنيه) و مسجد پيرچَخماق با سردري بلند و جلوخاني جالب توجّه و باغ دولت آباد از زمان شاهرخ تيموري، که چندي محل سکونت کريم خان زند بوده، از ديگر آثار تاريخي شهر يزد است. براين همه بايد بادگيرها و آب انبارهاي قديمي يزد را افزود که همواره مورد توجّه جهان گردان داخلي و خارجي بوده است.
باقلوا، حاجی بادام و دیگری شیرینی هائی که در یزد پخته می شود، از بهترین و معروف ترین سوغات های شهر یزد است که بسته های آن رادرهمه ی اوقات به خصوص نوروز به شهرهای مختلف می برند. باقلوای یزد با انواع گوناگون بادامی ، پسته ای و نارگیلی بین ایرانیان بسیار خواهان دارد.

اردکان
دومین شهر بزرگ استان یزد اردکان است که درفاصله ی 60 کیلومتری یزد دردامنه ی شیرکوه واقع شده، شهری خوش آب و هوا و استراحتگاه مردم درتابستان های گرم و سوزان منطقه. در این شهر که نام آن به معنی مکان پاک یا مقدس است، از قرن دوازدهم میلادی تا کنون مکان های مذهبی زیادی برجای مانده. بنای مسجد جامع و امامزاده میر سید محمد و تکیه ازآن جمله است.
یکی از مهم ترین زیارتگاه های زرتشیان در شریف آباد روستائی نزدیک اردکان است که هرساله هزاران نفر، که بیشتر آن ها زرتشیان ایرانی یا خارجی به خصوص هندی هستند به آن جا می آیند. افزون بر این محل که پیرچک چک نام دارد ، زیارتگاه های دیگر زرتشتی در آن محل عبارتند از:پیر شاه اشتات ایزد،پیرشاه مهرایزد و پیرشاه مراد. زیارت پیرچک چک همه ساله از24-28خرداد/14-18جون صورت می گیرد. رسم آن است که زایران ازهنگامی که نخستین نگاهشان به ستایشگاه می افتد، پیاده به سوی آن از کوه بالامی روند. درآن جا از چشمه ای پنهان در دل کوه قرن هاست که قطره قطره آب می چکد. به باور زرتشتیان،درجمله ی اعراب به ایران ، نیک بانو دختر دوم یزدگرد آخرین شاهنشاه ساسانی از ترس اسارت و مرگ هنگام گریز به اهورا مزدا مناجات کرد که او را برهاند. همان دم کوه معجزآسا از هم شکافت و اورا درخود گرفت. قطره های آب اشک های ترس و اندوه نیک بانوست. افسانه از بیرون ماندن پاره ای پیراهن رنگین دختر از شکاف کوه سخن دارد که کسی تا کنون آن را ندیده است. درکنار این محل درخت بسیار بزرگی سربرافراشته که گفته می شود عصای نیک بانوست.
ستایشگاه درواقع ساختمانی سرپوشیده در بریدگی کوه است که دو در برنزی بزرگ دارد. ورودی آن با سنگ مرمر فرش شده و دیوارها از آتش مقدسی که قرن هاست در آن جا افروخته نگاه داشته شده، سیاه گردیده. در بریدگی های زیر ستایشگاه برای پذیرائی از مسافران چند جایگاه سرپوشیده ساخته اند.

ابرقو
یا ابرکوه ابرقو درهجده کیلومتری جنوب غرب یزد شهری کوجک و نسبتآ خوش آب و هواست. دراین شهردرخت سروی بزرگ و قدیمی وجود دارد که وجود 2500 ساله ی آن را دراین سرزمین کویری یکی از شگفتی های طبیعی و دراعتقاد عامه درختی مقدس می دانند. طَبَس طَبَس باوسعت55344 کیلومتر مربع يکي از شهرهاي قديمي استان خراسان بوده که از سال 1381ش/2002م. به استان یزد پیوسته است. این شهردر حاشيه کوير لوت و در دامنه کوه نيزار واقع شده و آب و هواي آن در نواحي کوهستاني معتدل و در قسمت جلگه اي گرم و سوزان است.

طَبِس
درکنارکويرخشک و سوزان مرکز ايران شهري آباد و پُردرخت است. درگذشته از خرما و عناّب فراوان آن ياد کرده اند. امروزه طَبَس انواع درخت هاي گرمسيري و باغ هاي بزرگ مرکبات دارد و همه ساله در زمستان و نوروز گل هاي نرگس فراواني از آن جا به شهرهاي ديگر خراسان برده مي شود.
طََبَس درقرن اوّل اسلامي به "دروازه خراسان" شهرت داشت. زيرا بيشتر راه هايي که از کوير مي گذشت به اين شهرمي رسيد اهميّت تاريخي طَبَس بيش ازهمه به واسطه دژهاي اسماعيليه در آن جاست، که درنيمه دوّم قرن پنجم هجري (يازدهم ميلادي)، هنگامي که طَبَس به تصرّف اسماعيليه درآمد، بناشد. سپاهيان سلطان سَنجَر يک بار آن جا راگرفتند و کُشتار و خرابي بسيار به بار آوردند. ويراني طَبَس بار ديگر در زمان شاه عبّاس بزرگ روي داد که اُزبَک ها به آن جا حمله بردند. درسال1357ش(1878م} زلزله ی بسيار سختي این شهررا به کلّي درهم کوبيد و ساختمان هاي قديمي آن را از ميان برد. پس از آن طَبَس از نو ساخته شد.
واقعه مهّم ديگری که، پس از انقلاب اسلامي درنزدیکی این شهر روی داد، سقوط چند هليکوپتر آمريکايي بر اثر توفان شن و منفجر شدن برخي از آن ها بود که براي آزاد کردن گروگان هاي سفارت امريکا در تهران در نزديک اين شهر فرود آمده بودند. از آثار تاريخي طَبَس، که بسياري از آنها در زلزله آسيب فراوان ديد، مي توان بناي امامزاده حسين ومناره ی کبير و برج يا مناره کرات را نام برد که همگی به قرن پنجم هجري (يازدهم ميلادي) بازمي گردند. مسجدجامع و قلعه اي متعلّق به دوران صَفَويّه نيز در اين شهر همچنان برجاي است.