پس از انقراض ايلخانيان ، سلسله اي به نام گوركانيان يا تيموريان در ايران تأسيس شد و موءسس اين سلسله امير تيمور گوركاني بود و وجه تسميه آن ابن عربشاه متوفي سال 854 هجري كه خود معاصر امير تيمور بوده در كتاب عجائب المقدور في نوائب تيمور آورده است : چون تيمور بر ماوراءالنهر تسلط پيدا كرد با دختران پادشاهان ازدواج كرد و در القاب او واژه گوركان را به كار برده اند كه به زبان مغولي به معناني داماد است.
تيمور پسر ترغاي است و نسب او را مورخين به خاندان چنگيز خان مغول رسانيده اند و تيمور به تاريخ 736 هجري در يكي از روستاهاي شهر كش ، شهر سبز حاليه در جنوب سمرقند به دنيا آمد و دوران كودكي را در ميان طايفه برلاس كه از قراي اجدادي او بوده به سر برد و به آداب شكار و سواري و تيراندازي آشنايي پيدا كرد تا سواري ماهر و تيراندازي دلير شد و چنين نوشته اند كه جد امير تيمور به زهاد و صلحا كمال اخلاص مي نمودو امير تيمور هم نسبت به پيران و زاهدان اخلاص مي ورزيدند و گاهي به خدمت آنان مي رفت و به نصيحتشان گوش مي داد.

در سال 762 هجري خان كاشغر حكومت شهر كش را كه در دست روساي طايفه برلاس بود به تيمور سپرد و پس از مدتي او به تجهيز سپاه پرداخت و حكومتي مستقل تشكيل داد و بر بيشتر نقاط ماوراءالنهر تسلط پيدا كرد . سپس امير حسين فرمانرواي ماوراءالنهر خواهر خود را به تيمور داد و او را به دامادي خود پذيرفت و از اين به بعد او به تيمور گوركاني يعني تيمور داماد معروف است كه در جنگ با والي سيستان چند زخم برداشت و دو انگشت دست راستش افتاد و پاي راستش چنان آسيب ديد كه تا پايان عمر مي لنگيد و بدين جهت او را تيمور لنگ مي گفتند.
تيمور لنگ ميانه اش با امير حسين قزغني فرمانرواي ماوراءالنهر به هم خورد و او و فرزندش را كشت و به صاحبقران ملحق شد و خوارزم را گرفت و آنجا را با خاك يكسان كرد و او ظرف هفت سال خراسان و جرجان و مازندران و سيستان و افغانستان و فارس و آذربايجان و كردستان را تصرف كرد و به قولي از دهلي تا دمشق و از مسكو تا بغداد را به خاك و خون كشيد و همه جا را سوزاندو همه را كشت و سمرقند را پايتخت خود كرد و در هرات و نيشابور از كله هاي مردم مناره ساخت و در سال 801 هجري هندوستان را فتح كرد و صد هزار نفر را بكشت.

امير تيمور پس از اين فتوحات سلسله اي به نام گوركانيان تشكيل داد و با تشكيل اين سلسله توانست شمال ايران را بمدت يك قرن و اندي جهت خود و اتباعش نگه دارد ولي آْنان غالبا در نزاع بودند و پس از مرگ او ممالكش تجزيه شد و در مدت 142 سال كه گوركانيان فرمانروايي كردند جمعا 10نفر از سال 771 هجري تا 911 هجر ي حكومت كردند كه عبارتند از : امير تيمور گوركاني ، ميرزا خليل سلطان ، ميرزا معين الدين شاهرخ ، علاالدوله ميرزا الغ بيگ پسر شاهرخ ، ركن الدين ميرزا عبدالطيف نوه شاهرخ ، ميرزا عبدالله نوه شاهرخ ، سلطان ابوسعيد تيموري ، سلطان حسين بايقرا ، بديع الزمان ميرزا ، مظفر حسين ميرزا .

علوم و ادبيات در دوره تيموريان
شكي نيست كه تيمور يكي از پادشاهان ستمكار و خونريز بود و به هر شهري كه مي رسيد هزاران نفر را مي كشت و تمام شهررا خراب مي كرد و دوره او دوره آشفتگي و آشوب بود و مردم در ناآرامي بسر مي بردند و با وجود اين او بسي از دانشمندان و ارباب معرفت را از اطراف ايران در سمرقند پايتخت خود گرد آورد و برخي از جانشينانش مانند : شاهرخ و بايسنقر و الغ بيگ و بايقرا خود حاميان علم و ادب بودند و دربارشان كانون دستاوردهاي علمي و هنري به شمار مي رفت و خود نيز داراي فضل و معرفت بودند .
امير علي شيرنوايي وزير دانشمند بايقرا در نظم و نثر فارسي و تركي سرآمد زمان بود و در اين دوره بسي از شعرا و ادبا و دانشمندان ظهور كردند .
در دوره گوركانيان شماري از سرايندگان خوش طبع شيوه هاي پيشينيان را در پيش گرفتند و سبكي نو را در شعر فارسي پديد آوردند و زبان شعري به زبان مردمي نزديكتر شد و سراينده با سليقه عموم شعر مي گفت و از سرايندگان اين دوره مي توان به اين سرايندگان اشاره كرد : عبدالرحمان جامي ، اين يمين ، خواجوي كرماني ، عبيد زاكاني و سلمان ساوجي اشاره كرد.