ایران شناسی > مجموعه ها
 
کتاب خوانی کتابخانه شخصی کتاب های برگزیده گالری اخبار کتاب بچه خوانی
بازگشت به صفحه قبل
 
     
 

کُردستان

کُردستان


کُردستان مساحتي حدود 28817 کيلومتر مربّع دارد و درمغرب ايران ميان آذربايجان غربي، زنجان، همدان،کرمانشاهان واقع شده و از مغرب با عراق همسايه است.
کُُردستان، در معناي وسيع کلمه، ناحيه کوهستاني پهناوري درآسيا و محلّ سکونت کُردهاست و شامل بخشي بزرگ ازنواحي کوهستاني جنوب شرق ترکيه و شمال شرق عراق و شمال غرب ايران مي شود. اين منطقه، ازشمال به جنوب، ازرودخانه ارس ومرکزکشور ترکيه و جمهوري ارمنستان تا رودخانه دياله، و از شرق به غرب، ازکوه هاي ايران درمغرب همدان تا رودخانه دِجله کشيده شده و مساحت آن قريب 192 هزار کيلومترمربّع است. اصطلاح کُردستان راظاهراً سَلجوقيان براي تشخيص نواحي کُردنشين از ولايات جبال وضع کردند و آن ايالتي بود مشتمل برسرزمين هاي بين آذربايجان و لُرستان و قسمتي از اراضي سلسله جبال زاگرُس. مرکز اين ايالت ابتدا درشهر وَهارا يا بهار در سه فرسنگي شمال غربي همدان قرار داشت.

صنايع دستي استان كردستان
در استان کردستان تهيه و توليد انواع فرآورده هاي دستي از ديرباز مرسوم بوده و برخي از اين صنايع دستي از آوازه جهاني برخوردار است.
سفالگري و سراميک سازي هنر سفالگري از زمانهاي بس کهن در کردستان رايج بوده و ظرفهاي سفالين متعددي در زير زمين کشف شده و نشان مي دهد که اين هنر در دوره پيش از تاريخ در کردستان مورد توجه فوق العاده مردم بوده و تعدادي از آنها را در گورهاي مردگان پيدا کرده اند. مردم آن زمان اعتقاد داشتند که پس از مرگ مجددا زنده مي شوند و به اين ظروف احتياج خواهند داشت و از اين رو در هنگام به خاک سپردن مردگان مايحتاج زندگي را هم با آنان دفن مي کردند. در دوره ساسانيان جنس لعاب تکامل يافت و کردستانيها ظروف لعابدار بسيار زيبايي مي ساختند که تعدادي از اين ظروف از زير خاک بيرون آمده است. هنر سفال سازي از آن تاريخ به بعد در ايران رونق پيدا کرد و ظروف لعابدار با گل معمولي ساخته مي شد و آن از خاک رس بدون ماسه و شن و مواد آهکي بود و اين نوع ظروف در کردستان به وفور پيدا مي شود. کاشي کاريصنعت کاشي کاري نيز در کردستان رونق بسياري دارد و اين صنعت از قرن سيزدهم هجري قمري به بعد رو به پيشرفت گذاشت و داخل مسجد "دارالاحسان" و مسجد "دارالامان" و خانه هاي قديمي سنندج از کاشيهاي معرق پوشيده است و هنر ساختن کاشيهاي معرق در زمان " امان الله خان اول اردلان " ( -هجري) اوج گرفت و صنعت کاشي سازي در اين زمان رو به تکامل گذاشت.
قاليبافي قالي بافي در کردستان بسيار رايج است و نام کردستان هميشه مترادف با مهمترين قاليهاي دستباف بوده که با کمال ذوق و سليقه پديد آمده است و قالي افشار و سنندج و بيجار و بوکان امروز شهرت جهاني دارد و به تحقيق يکي از پرارزشترين فرشهاي ايران است.
بيشتر طرحهاي مورد استفاده قاليبافان در کردستان طرحهاي شکسته بوده و بندرت از طرحهاي ديگر استفاده مي شود، از ميان اين طرحها مي توان به طرح ماهي درهم (هراتي)، ريزماهي نقش بته اي، گل وکيلي، گل ميرزاعلي، گل مينا و شاخ گوزن و ميناخاني اشاره کرد.
گليم مشهورترين گليمهاي کردستان، سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن مي شود، اين منطقه از مراکز مهم توليد قالي و گليمهاي کردستان به شمار مي آمده است. سنه از زمان سلطنت صفويان پايتخت کردستان بوده است و تاثير صفويان در گليمهاي به جاي مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوايل قرن بيستم به وضوح ديده مي شود. گليمهاي قبايل سنجابي و جاف تحت تاثير آويزهاي زربافت و قلاب دوزي شده صفوي است، گليمهاي سنه چه از نظر فني و چه از لحاظ زيبايي شناسي با ديگر گليمهايي که توسط قبايل و چادرنشينان کرد بافته شده، تفاوت دارد. در بافت آنها نوعي ذوق هنري ديده مي شود و بيش از گليمهاي ديگر به فرش- هاي گره دار ايراني شبيه است.

منبت کاري منبت کاري چوب در کردستان از قديم رواج داشته و درهاي چوبي در کردستان و برخي از روستاهاي آن که به جاي مانده متعلق به دوران صفوي بوده که داراي کنده کاريهاي دقيق و به صورت گل و کتيبه هاي گوناگون است.
منبت کاريهايي که بر در امامزاده ها و مشايخ انجام شده بسيار با ارزش است و امروز هم منبت کاران کرد در کردستان به کار خود ادامه مي دهند و منبت کاري رواج کامل دارد. اکنون در سنندج معروفترين و زبردست ترين منبت کاران در کارگاه هاي خود مشغول به کارند همراه با سبکهاي جديد، که در آن ابداع و ابتکار خود را محفوظ داشته اند. نازک کاري چوب ساخت فرآورده هاي چوبي و نازک کاري در سنندج سابقه طولاني دارد و محصولات چوبي اين شهر از قديم الايام خواستاران فراواني داشته، بويژه تخته شطرنج هاي سنندج از مرغوبيت خاصي برخوردار است و در کارگاه هاي نازک کاري علاوه بر تهيه تخته شطرنج محصولهاي ديگري از قبيل قوطي سيگار و شيريني خوري و کيف زنانه و جعبه و لوازم آرايش و سيني و بشقاب و غيره توليد مي شود. امروز کارگاه هاي خراطي کردستان بيشتر به تهيه قليان، پيپ چپق، عصا ، چوب دستي و چوب سيگاري مي پردازند. موج بافي يکي ديگر از صنايع دستباف کردستان موج بافي است، کردها از موج براي نگهداري رختخواب و وسايل اضافي بهره برداري مي کنند و در ضمن به عنوان پشتي هم از آن استفاده مي نمايند و زيبايي خاصي به محل زندگي مي دهد. تهيه موج که مانند پارچه نازک و لطيف است در اغلب شهرها منجمله سنندج، سقز، بانه و مريوان رواج دارد.
شالبافيشال يک نوع پارچه است که براي تهيه لباس کردي مورد استفاده قرارمي گيرد.

روستایی در کردستان
استان کُردستان منطقه اي است کوهستاني که درغرب با يک رشته کوه هاي گنبدي و در شرق با بلندي هاي آتشفشاني محدود شده. اين بلندي ها به صورت ديواري کوهستاني دشت هاي بلند هموار را دربرگرفته است. آب و هواي منطقه معتدل سرداست و زمستان هايي بسيارسرد و پُربارندگي دارد. درمنطقه باباگورگور درشمال شهرستان قُروه، چشمه هاي آب معدني و گازدار بسیاراست. به طورکلّي اين منطقه ازنظر آب هاي زيرزميني غني است. درياچه زرهوار درسه کيلومتري غرب مَريوان ازچشمه هاي آب شيرين که درکف آن مي جوشد پُرمي شود و نه تنها يچ رودخانه اي به آن نمي ريزد، بلکه رودخانه مَريوان نيز ازآن سرچشمه مي گيرد. اين درياچه منبع توليد ماهي و جلب پرندگان بسيار است که به زيبايي و باروري طبيعي آن مي افزايد. درمنطقه پُرآب وکوهستاني کُردستان رودخانه هاي بسيارجاري است. برخي از آنها به سفيدرود مي پيوندند و برخي ديگر به درياچه اروميه مي ريزند. رودخانه سيروان پس از پيوستن به دِجله درخاک عراق به خليج فارس وارد مي شود. کُردستان پوشيده ازجنگل هاي درهم و مراتع سبز وخرّم است و جانوران گوناگون درآن مي زيند. اقتصاد اين استان بر پايه دامداري و کشاورزي بنا شده است. معادن غني مواد اوّليه و صنايع محدود محلّي نيز منبع درآمد قابل توجه منطقه است. فرش شهرستان بيجار، بانقش درختان ميوه و برگ خرما بين فرش هاي دستباف کُردستان به استحکام و لطافت و نرمي شهرت دارد.
جمعيّت کُردستان 1546256 تن، شامل عشاير کُرد با گويش های مختلف کُردي است که به دامپروري و کشاورزي و توليد صنايع دستي نظير قالي، قاليچه و گليم روزگار مي گذرانند. بيشتر آن ها پيرو دين اسلام و مذهب تسنّن اند و وابسته به صوفیان طریقت های نقش بندی، قادری و اهل حق.
استان کُردستان شامل 8 شهرستان است از جمله: سَنَنْدَج (مرکز استان)، سَقِّز، بيجار، مَريوان، قُروه، و بانه .

سَنَندَج
سَنَندَج، مرکز استان کُردستان ايران، درفاصله 578 کيلومتري غرب تهران بين مياندوآب، بيجار،قُروه، مَريوان و سَقِّز قراردارد. کوه هاي شاهو،چهل چشمه، و رشته کوه هاي مرزي اورامان و شبکه رودهاي جَغتو، سيروان، سفيدرود، و قَرَه سو آن را دربرگرفته است. بلندي آن از سطح دريا 1،346 متر است و آب و هوايي معتدل و کوهستاني دارد. نام سنندج يا سَنهدژ درقرن دهم هجري (شانزدهم ميلادي) براين شهرنهاده شده. سنندج مرکز اداري و نظامي و خدماتي استان است. مسجدجامع و موزه سنندج، با وجود تازگي نسبي ساختمان، زيبا و استوار است.
غار کرفتو، در52 کيلومتري شمال غربي ديواندرّه در پيرامون سَنَندَج، داراي آثاري از تمدّن دوران پيش از تاريخ و آغاز مهاجرت آرياييان به ايران است. دراين غار دو ساختمان درون سنگ هاکنده کاري شده است که در يکي از آنها سنگ نوشته اي به خط يوناني زير تصوير سواري درحال شکار آهو ديده مي شود. نام هِراکلِس(هِرکول) به يوناني بربالاي تصويرحک شده است. ظاهراً اين کنده کاري به مناسبت پيروزي ايرانيان درجنگ با ارمنستان انجام شده. دراين غار اتاق هايي با کنده کاري هاي مختلف وجود دارد که برخي از آن ها به دوره ماد و اشکاني و برخي ديگر به دوران مغول باز مي گردد.

سَقِّز
سَقِّز، يکي ازشهرهاي کُردستان ايران، بين مياندوآب، مَهاباد، سَنَندَج، و بانه قرار دارد و در706 کيلومتري تهران است. مي گويند سَقِّز از نام سَکاها يعني تيره اي از آرياييان گرفته شده است که ازگذرگاه هاي قفقاز به درون فلات ايران سرازير شدند و اين مکان را در جنوب درياچه اروميه پايتخت خود قراردادند. تيره اي ديگر از سَکاها دامنه هاي جنوبي البرز را دور زدند و در سيستان جاي گرفتند.
سقّز از نظر باستان شناسي از مهّم ترين مناطق ايران است. در چهل کيلومتري مشرق اين شهر آثار قبرستاني از دوره هَخامَنِشي يافت شده است. همچنين در کاوش هاي باستان شناسي در اين ناحيه آثاري يافته اند که ازقدمت آن تا قرن نهم پيش ازميلاد حکايت مي کند.