آذربايجان شرقی
استان آذربايجان شرقي، با وسعتي حدود88785 کيلومترمربّع، درشمال غرب ايران بين استان هاي آذربايجان غربي، زنجان و گيلان واقع شده و حدود71درصد آن کوهستان و درياچه است. قلّه سَبَلان، باارتفاع 4 هزار و 821 متر درمشرق، بلندترين ودشت مُغان درشمال شرقي، با ارتفاع تقريبي 100 متر ازسطح دريا، پست ترين نقطه استان است. اين استان کوهستاني، از سردترين مناطق کشور است و در برخي از نقاط آن درجه حرارت در زمستان تا 20 درجه زيرصفر سانتيگراد هم کاهش مي يابد. وجود رودخانه اَرَس درشمال، درياچه بزرگ اروميه (رضائيه) درغرب و منابع و ذخاير عظيم آب زيرزميني و چشمه ها و آب هاي راکد، آذربايجان شرقي را به صورت منطقه اي بسيار پُرآب و غني درآورده که داراي زندگي نباتي و حيواني متراکم و متنوّعي است. نام مركز اين استان تبريز است كه بزرگترين شهر اين استان نيز محسوب مي شود.

صنايع دستي آذربايجان شرقی
در استان آذربايجان شرقي رشته هاي گونا گون صنايه دستي وجود دارد . از مهمترين صنايع دستي استان مي توان از قالي بافي ياد كرد . رشته هايي كه در حال حاضر فعال است عبارت است از: قالي بافي گليم بافي ، جاجيم بافي ، رنگرزي سنتي و چاپ كلافه اي ، سوزن دوزي ، سفال گري ، سراميك سازي ، فر آورده هاي پوست و چرم، هنر هاي مر تبط با چوب ، حصير بافي ، طراحي سنتي و نگار گري ، صحافي و جلد سازي سنتي و ساير صنايع دستي كه عمدتا در زمينه گيوه دوزي چاروق دوزي و..... است.


روستای کندوان
آذربايجان شرقي با جمعیتی نزدیک به 3482672 نفر از لحاظ بازرگاني و اقتصادي منطقه بسيار مهمّي به شمارمي آيد. راه آهن و جاده هاي اسفالته ارتباط اين استان را با تهران و با کشورهاي همسايه جمهوري آذربايجان، ارمنستان و ترکيه و همچنين با اروپا برقرارکرده است. کشاورزي وصنعت استان نيز درموقع بسيار خوبي است. محصول گندم آذربايجان شرقي بعد از خراسان مقام اوّل را داراست و برنج آن شهرت کافي دارد. پنبه، چغندرقند، خشکبار و ميوه هاي درختي منبع درآمد مهّم منطقه است. کارخانه هاي ماشين سازي، تراکتورسازي، توليد سيمان، پالايش نفت، پتروشیمی، چرم سازی و کفاشی تبريز و توليد نيرو از ديگر مراکز مهمّ فعّاليت هاي صنعتي اين استان است. فعال بودن بیش از180معدن بیشتر در زمینه ی استخراج فلزات از دیگر منابع کار و درآمد مردم این استان است.
به طور کلّي، استان آذربايجان شرقي، باوجود ويراني هاي ناشي از جنگ با عراق، درهمه زمينه هاي اقتصادي، کشاورزي، دام پروري، تجارت و صنعت هنوز ازفعّال ترين استان هاي کشور به شمار مي آيد. صنايع دستي اين استان نيزدرنوع خود از شهرت و مرغوبيت بسيار برخوردار است. قالي بافي آذربايجان شرقي، خاصه تبريز، با نقش ها و طرح هاي مخصوص و شناخته شده در صادرات غيرنفتي ايران داراي اهميّت فوق العاده است. نقره کاري، سراميک سازي، سفالگري، سوزن دوزي، تهيه ابريشم، شال، پتو، گليم و جاجيم درسراسر استان رواج دارد و فرآورده هاي مرغوب براي بازار داخلي و صادرات فراهم مي آورد.
مردم آذربایجان شرقی به ترکي سخن مي گويند. بخش بزرگي از ساکنان آذربايجان شرقي را ايلات و عشاير تشکيل مي دهند. مهم ترين آنان ايل هاي شاهسَوَن و اَرَسباران درمنطقه مُغان متمرکزند و با دامداري وشباني زندگي مي گذرانند. درآخرين تقسيمات کشوري، استان آذربايجان شرقي داراي چهارده شهرستان است: تبريز(مرکز استان)، اُسکو، آذرشهر (دهخوارقان)، ميانه، مرند، شبستر، اَهَر، جلفا، مُغان، هشترود و بستان آباد.

تبريز
تبريز، مرکز استان آذربايجان شرقي، در742 کيلومتري غرب تهران در شرق درياچه اروميه بنا شده و با قلّه سَهَند، درجنوب شهر، 50 کيلومتر فاصله دارد. تبريزتابستان هاي معتدل و زمستان هاي سردو پُربرف دارد و از دو رودخانه تلخه رود و مهران رود آب مي گيرد. بناي شهرتبريز را بعضي به دوره اشکانيان و ساسانيان و عدهاي به زبيده، همسر هارون الرشيد، نسبت مي دهند. آنچه مسلّم است هنگامي که اعراب درسال 22ه(642م) آذربايجان را فتح کردند، تبريز روستايي کوچک بود و آبادي و شهرت امروزي آن در دوره هاي اسلامي پديد آمد. آغاز اهميّت تاريخي شهر تبريز به دوران فرمان روايي سَلجوقيان عراق و اَتابَکان آذربايجان درقرن ششم و هفتم هجري(دوازدهم و سيزدهم ميلادي) مي رسد. دراين دوران بود که اَتابَک قزل ارسلان تبريز را پايتخت کرد. درحمله مغول، تبريز با تسليم شدن به مظفرالدّين اُزبَک، از اَتابَکان آذربايجان، از کشتار و ويراني نجات يافت. درجنگ هاي پي درپي ميان سلطان جلال الدّين خوارزم شاه و سپاه مغول، تبريز بارها دست به دست گرديد تا آن که دردوره ايلخانان مغول، آباقاخان آن را دوباره پايتخت کرد. در زمان گيخاتو، ايلخان مغول، براي نخستين بار درايران چاو (پول کاغذي) در تبريز منتشر شد. امّا مردم آن را نپذيرفتند و ناچار برچيده گرديد. رونق و شکوه تبريز درزمان غازان خان به بالاترين حدّ خود رسيد. او که مردي خوش ذوق وکوشا و دوستدار آباداني بود در محلّ شام تبريز که بعدها به «شَنب غازان» معروف شد، بزرگترين گنبدي را که تا آن زمان در سرزمين هاي اسلامي سابقه داشت ساخت و در اطراف آن مسجدي بزرگ و دومدرسه براي پيروان مذاهب حنفي و شافعي، و خانقاه و حمّام و کتابخانه بنا کرد. يکي ازجغرافيا نويسان اوايل قرن هفتم هجري (سيزدهم ميلادي) از تبريز بسان يک مرکزمهم و بزرگ پيشه وري و صنعت سخن گفته است.
پس ازآن که غازان خان پايتخت را ازتبريز به سلطانيه برد، درجنگ ها و ستيزهاي بين مدّعيان حکومت، تبريز از رونق و شکوه افتاد. باوجوداين، درقرن نهم هجري(پانزدهم ميلادي) تبريز شهري بزرگ و ثروتمند بود که جمعيّت آن را حدود 200 هزار تن تخمين زده اند. تبريز در آن زمان يکي ازمراکزمهمّ تجارت وشهري پُررفت و آمد توصيف شده است.

تبریز
تا روي کار آمدن صَفَويه در قرن دهم هجري (شانزدهم ميلادي) تبريز پايتخت فرمانروايان کوچکترمغول بود، شاه اسماعيل صَفَوي نيز درهمين شهر تاج گذاري کرد. امّا اندکي بعد سلطان سليم عثماني تبريز راگرفت و پس ازغارت و ويراني بسيارشماري از صنعتگران و هنرمندان آن جا را با خود به قُسطَنطَنيه برد. تبريز تا زمان نادرشاه افشار بارها ميان پادشاهان صَفَوي و خلفاي عثماني و مهاجمان افغان دست به دست شد و از اين رو زيان فراوان ديد. در دوره قاجار تبريز وليعهدنشين شد. اقامت عبّاس ميرزا درآن شهر به برپا شدن کارخانه هاي توپ ريزي و نخستين کارگاه چاپ انجاميد. تربيت سربازان به روش اروپايي نيز درهمين زمان در شهر تبريز آغاز گرديد. عبّاس ميرزا راه هايي رادراين منطقه نوسازي کرد کب آسان شدن رفت و آمد ميان ايران و روسيه از طريق قفقاز، از يک سو، و ميان ايران و ترکيه و اروپاي غربي از طريق طَرابوزان، از سوي ديگر، شد.
تبريزدرنيمه قرن سيزدهم هجري(نوزدهم ميلادي) شاهد جنگ هاي ايران وروس و امضای عهدنامه هاي ترکمان چاي وگلستان بود که به از دست رفتن بخش بزرگي از خاک ايران انجاميد. در رويدادهاي تاريخ مشروطيت ايران از آغاز جنبش عدالت و آزادی خواهی تا مراحل نهائی، تبريز ومردم آن ازجمله ستارخان و باقرخان جايي بزرگ دارند. پس ازجنگ جهاني دوّم حکومت خودمختار فرقه دمکرات به رهبري جعفر پيشه وري رويدادهاي ديگري را در اين شهر مو جب شد که درتاريخ معاصر ايران اهميّت بسيار دارد.
تبريز درطول زمان بارها دستخوش زمين لرزه هاي دهشتناک گرديده است.ويرانگرترين آن ها در سالهاي 858، 1042،1641 ،1727،1785 و 1854 ميلادي رخ داده. امّا باوجود ويراني هايي که جنگ ها و کشمکش ها و زلزله ها بر سر بناهاي تبريز آورده است، اين شهر هنوز آثار تاريخي مهمّي دارد. ازجمله اين آثار مسجد جامع دوره صَفَوي است که بر روي شالوده مسجدي ازدوره سَلجوقي بنا شده . ديگر اَرگ علي شاه از آثار قرن هشتم هجري (چهاردهم ميلادي) و مسجد کبود از نيمه قرن نهم هجري(پانزدهم ميلادي) است. مسجد کبود باوجود ويراني ناشي از زلزله يکي از بهترين نمونه هاي کاشي کاري و معماري دوره اسلامي به شمار مي رود. اکنون در يکي از محلّه هاي قديمي تبريز خرابه هاي شهرکي به نام رُبع رشيدي باقي است که به وسيله خواجه رشيدالدّين فضل الله همداني، طبيب و وزير مشهور سلطان محمّد خدابنده (اولجايتو)، ساخته شده و از مراکز مهمّ علمي و صنعتي روزگار ايلخانان مغول بوده است. مقبرة الشعرای تبریز درمحلهء سرخاب باوجود آرامگاه شعرا و فضلای بزرگ آذربایجان ازجمله شهریار شاعر معاصر که به فارسی و ترکی اشعار فراوان دارد، یکی دیگر از اماکن تاریخی این شهر است.
تبريز درپنجاه سال اخير با تبديل شدن به يکي از قطب هاي مهمّ صنعتي کشور و به سبب ايجاد دانشگاه و توجّه به آباداني و فرهنگ آن به صورتي بسيار فعّال درآمده است. امکانات اشتغال در اين شهر مهاجران بسيار را به آن جلب کرده و ايجاد کارخانه هاي ماشين سازي، تراکتورسازي، سيمان سازي، چرم سازي، نسّاجي، قالي بافي و تاًسيس پالايشگاه نفت ، به رشد صنعت در اين شهر شتاب بخشیده. قرار گرفتن در مسير راه هاي بازرگاني جُلفا به ارمنستان و روسيه و بازرگان به ترکيه و اروپا نيز جايگاه بازرگاني مهمّي به تبريز داده است. به طور کلّي، امروز تبريز يکي از فعّال ترين و آباد ترين شهرهاي ايران است.

مَراغه
مَراغه، به معني چراگاه اسبان، نام يکي از شهرهاي تاريخي استان آذربايجان شرقي است که در جنوب کوه سَهَند بين تبريز و مياندوآب و درياچه اروميه قرار گرفته و فاصله آن تا تهران 796 کيلومتر است. صافيرود، که از کوه هاي سَهَند سرچشمه مي گيرد و به درياچه اروميه ميريزد، ازکنار مَراغه مي گذرد. آب و هواي اين شهردرقسمت کوهستاني معتدل و دربخش جلگه اي گرمسيري است.
درزمان ساسانيان به جاي شهرمَراغه شهري به نام افزاره رود قرارداشته است. پس ازسلطه اعراب اين شهرمدّت چند قرن اردوگاه فرمانروايان عرب بود و نام مَراغه دراين زمان به اين شهرداده شد. باروي نظامي مهمّي را که درنخستين قرن هاي اسلامي، درزمان هارون الرشيد، در شهر مَراغه ساخته شده در تاريخ يادکرده اند. پس از حمله مغول، مَراغه پايتخت هولاکوخان شد. به فرمان وي، خواجه نصيرالدّين طوسي رصدخانه معروف مَراغه را روي تپّه اي بنا نمود. مراغه اين زمان را شهري خرّم و آباد توصيف کرده اند که باغستان هاي پُربار و خربزه هاي شيرين و معطّر داشته است.
ازدوران گذشته آثارتاريخي بسيار درمَراغه برجاي مانده که قديمي ترين آنها گنبدسرخ متعلّق به قرن ششم هجري(دوازدهم ميلادي) است. گنبدِ کبود نيز ازآثار همين زمان، يعني اواخر دوره سَلجوقي است. گويندکه مادر هولاکو دراين گنبد دفن شده است. گنبد غفّاريه متعلّق به دوره ابوسعيد بهادر در قرن هشتم هجري(چهاردهم ميلادي) و ستون مسجد شيخ بابا که پنج متر بلندي دارد و در قرن نهم هجري(پانزدهم ميلادي) ساخته شده از ديگر آثار تاريخي و ديدني شهر مَراغه است.

اهر
اهر درشمال تبریز، شهری کوهستانی است که به واسطه ی موقع جغرافیائی شاهد حوادث مهم تاریخی بوده. بابک خرم دین و پیروان او بیش از بیست سال در دامنه های کوهستانی آن با سپاهیان عرب می جنگیدند. دردوره ی قاجارهنگام جنگ با روسیه نیز اردوگاه عباس میرزادر این جا قرارداشت. مسجد جامع اهر که به روزگار سلجوقیان ساخته شده و قصری تاریخی و بقعه ی شیخ شهاب الدین اهری از عرفای قرن هفتم هجری/سیزدهم میلادی از جاهای دیدنی این شهر است.

شبستر
شبستر در60کیلومتری شمال شرق تبریز درمسیر راه آهن تهران-تبریز به ترکیه و اروپا یکی دیگر از شهرهای آذربایجان شرقی است. جادهء معروف تبریز- ترابوزان که درزمان صفویه ساخته شد نیز از این شهر می گذشت. شبستر زادگاه عارف مشهور، شیخ محمود شبستری مؤلف منظومه ی گلشن راز است که آرامگاه او نیز درهمین شهر قرار دارد. مهم ترین بنای تاریخی شبستر مسجد جامع آن ساخته شده در سال989ه/1610م.درزمان سلطان محمد خدابنده است. مرند مرند درشمال شرق آذربایجان شرقی درمنطقه ای که دوسوم آن کوهستانی و بقیه هموارو بسیار حاصل خیز است، قرار دارد بازمانده ی آثار تاریخی این شهر به روزگار کلده و آشور می رسد. نام آن نیز به معنی جایگاه قوم ماد است که نخستین پادشاهان در تاریخ ایران بوده اند. آثار آتشکده ای از زمان ساسانیان و ساختمان مسجد جامع بسیار قدیمی متعلق به نخستین قرن های اسلامی از نقاط دیدنی این شهر است.

میانه
میانه در مشرق تبریز بین دو رشته کوه بزگوش و قافانکوه قرار گرفته است. درگذشته از این شهر به نام میانج نیز یادشده. این شهر درحمله ی مغول کاملا ویران گردید. اما بعد دوباره آباد شد. قالی و قالیچه های دست باف میانه با طرح های خاص عشایری دربازار فرش جایگاه خوبی دارد. میانه یکی از قدیمی ترین شهرهای آذربایجان شرقی است. پل دختر و قصر نزدیک آن از قدیم ترین آثارباستانی به شمار می رود. امامزاده اسماعیل و مسجد بزرگ سنگی از دیگر اثار تاریخی آن جاست.