درياچه ها و باتلاق ها و نمکزارهاي بزرگ ايران همگي بازمانده يک درياي خشکاند. برخي از آنها به واسطه آبروفت رودخانه ها پُر و باتلاقي شده و بعضي ديگر براثر تبخير بسيار به صورت شوره زار و کوير درآمده اند.

درياچه اروميه (رضائيه)
نام درياچه ی ارومیه و شهر کنارآن دگرگون شده ی واژه ی سریانی اورمیاه به معنی شهر آب است که پاره ی اول آن اور درنام شهرهای دیگر چون اورگنج و اورشلیم نیز آمده . این دریاچه درشمال غربي ايران درفلات آذربايجان واقع شده و 1200متر ازسطح دريا ارتفاع دارد. مساحت آن حدود6 هزار کيلومترمربّع وآب آن بسيارشوروتلخ است. نمک آلودگي آب درياچه اروميه را تا 23% برآوردکرده اند. به علّت اين غلظت هيچ حيوان دريايي توان زندگي درآن را ندارد، اما جزايربزرگ نامسکون آن، محلّ تخم گذاري انواع پرندگان مهاجر و بومي است. دریکی از جزیزه های درياچه اروميه پارک حفاظت شدهاي ايجاد شده که درآن انواع بي نظير فلامينگو، پليکان وگوزن زرد ايراني، که از کمياب ترين انواع آن درجهان است، نگهداري مي شود. درمشرق اين درياچه شبه جزيره شاهي به درازاي 8 و پهناي 2 کيلومترقراردارد که براثر جزرومد ازساحل جدا مي شود. مهمترين رودهايي که به درياچه اروميه مي ريزد عبارت اند از تلخه رود، صافي رود، زرّينه رود و سيمينه رود.
درياچه قم (ساوه ياحوض سلطان)

اين درياچه درپست ترين قسمت دشت تهران و قم وساوه قرارگرفته است و آب آن به علّت هواي متغيّرکم وزياد مي شود. وسعت آن به طورمتوسّط حدود 2 هزار و 400 کيلومترمربّع است. هنگام حدوث خشکي دراين ناحيه درياچه سه پاره مي شود: درياچه نمک يا کويرمَسيله و دو درياچه کوچک ترکه خشکي باريکي آنهارا ازهم جدا مي کند. آب درياچه قم شورو تلخ است و کناره هاي آن اغلب باتلاقي و تا شعاع بيست کيلومتر پوشيده از رسوب نمک. زرّين رود يا قَرَه سو و يا قَرَه چاي، اَبهَر رود يا رودشور، رودکرج -که سد اميرکبير در63 کيلومتري تهران برروي آن بسته شده-جاجرود و حَبله رود، از مهمترين رودخانه هايي هستند که به درياچه قم مي ريزند.
آب جاجرودکه ازجنوب تهران مي گذرد درنواحي ورامين به مصرف کشاورزي مي رسد. اين رودخانه براي تأمين آب آشاميدني و زراعتي اهمّيت بسيار دارد وبه همين جهت سدّي بر روي آن بنا شده است.
درياچه نيريز (بختگان)

درياچه ی نیریزیا بختگان در50 کيلومتري مشرق شيراز بين دو رشته کوه موازي واقع شده است. اين درياچه با وسعت3 هزار کيلومتر مربّع، عمق کم و آب بسيارشور دارد و با دو زبانه باريک از دوطرف به درياچه کوچک تري به نام طَشتِ نرگس مي پيوندد. ميان اين دو درياچه جزيره علي يوسف به وجودآمده است. درياچه بَختِگان ازسمت مغرب به باتلاق مرودشت مي پيوندد. رودکُر يا کورشکه ازکوه هاي اوجان و خسرو شيرين سرچشمه مي گيرد به درياچه بَختِگان مي ريزد. شعبه مهمّ رودخانه کُر کام فيروز است که نزديک خرابه هاي شهر قديمي استخر به رودکُر مي پيوندد. اين رود داراي دو سدّ تاريخي است يکي به نام رامجِرد (رامگِرد) که از دوره هَخامَنِشيان بازمانده و ديگري بندِ امير که 106 متر درازادارد و در زمان عضدالدوله ديلمي ساخته شده است. نوشته اند که بند ِامير برروي خرابه هاي سدّي اززمان هَخامَنِشيان ساخته شده است که درگذشته ازنيروي آب آن سيصدچرخ به گردش درمي آمد که هريک آسيابي را مي چرخاند.
دو درياچه پريشان (فامور)نزديک کازرون و بهارلو درهجده کيلومتري جنوب شرق شيراز آب رودخانه هاي محلّي را درخود جمع مي آورند.

مرداب گاوخوني (گاوخاني)

مرداب گاوخونی درجنوب شرقي اصفهان قرار دارد. وسعت آن در فصل بهار به واسطه طغيان زاينده رود زياد مي شود و به حدود30 کيلومتر مربّع مي رسد. اين مرداب از ديرباز محلّ مناسبي براي شکار بوده است. گفته اند که بهرام گورضمن شکار در پي گورخري به اين مرداب فرو رفت. زاينده رود، که سرچشمه آن زردکوه بختياري است و از اصفهان مي گذرد، به اين باتلاق مي ريزد.

باتلاق جازموريان

باتلاق جازموریان درجنوب کوه شاهسواران کرمان واقع شده و اطرافش لجنزار وباتلاق است. هَليل رود و رودبَمپور به اين باتلاق وارد مي شوند. اوّلي ازکوه هاي کرمان سرچشمه مي گيرد وپس ازآبياري جيرُفت به باتلاق مي پيوندد ودوّمي ازمشرق بلوچستان به سوي مشرق باتلاق جاري است.
رودهاي مارون و سرخ رود دراين ناحيه پس از مشروب کردن رفسنجان به کويرنمک فرو مي روند. آب هاي فصلي چند رودخانه از جمله رود شور، که ازبيرجند مي گذرد، نيز سرانجام به نمکزارمشرق کرمان مي ريزد. کويربافْق، در مشرق يزد و شمال غربي بافق، شوراب و رودِ شوررابه کام مي کشد.