ديلم در گذشته بخشي بود از گيلان كه از جنوب به قزوين و از مشرق به چالوس محدود بود . اگر چه در هنگام چيره شدن ديالمه گاهي همه گيلان و زماني همه ولايات ساحلي بحر خزر را جزو ديلم آورده اند ولي ديلم تنها بخش كوهستاني گيلان بوده است كه آنرا بنام ديلمان يا ديلمستان مي ناميدند . ديلمان مسكن طوايف ديلم و گيلان بود و پس از مدتي گيلان نام همه آن قسمت شد كه ميان طبرستان و طالش و طارم و قزوين قرار گرفته بود ولي فتوحات ديليمان برخي از نواحي مجاور را هم در بر گرفت .چنانكه ولايت ديلم عبارت بود از همه گيلان و طبرستان و جرجان و قرمس . از شهرهاي مهم ديلم رودبار و براون را مي توان ذكر كرده اند .
به علت كوهستاني بودن مناطق ديالمه اين قوم هميشه مستقل زندگي مي كردند و راه و روش هاي ويژه اي براي خود داشتند . همگي دلاور و جنگجو بودند . گهگاهي به نواحي قزوين و طارم و چالوس دستبرد مي زدند . داراي دژهاي محكمي بود . با اينكه اسلام در بيشتر مناطق ايران گسترش يافت اما در ديلمستان مردم به كيش قديمي خود ماندند.
سادات علوي تنها مسلماناني بودند كه در اين منطقه نفوذ پيدا كردند . در زمان متوكل به كوهستانهاي طبرستان آمدند و پس از مدتي مردم ديلم را مسلمان كردند .
يكي از خاندانهاي قديمي ديلم خاندان آل جستان بود كه در رودبار و منجيل امارت داشتند . آنان پيروي داعي كبير را پذيرفتند . هرگاه يكي از داعيان از گرگان و طبرستان رانده مي شدند ، به آل جستان پناه مي بردند . اسپهبدان در طبرستان در سال 116 هجري در مقابل حملات اعراب مقاومت كردند و آنجا را حفظ كردند . در سال 315 هجري مرداويج پسر زيار ، گرگان و طبرستان و همدان و اصفهان را تصرف كرد و خاندانش نزديك به يكصدو پنجاه سال امارت داشتند .
ديلمي ها سلسه اي در گرگان از سال 316 تا 435 هجري تشكيل دادند . موسس آن مرداويج ابن زيار است كه خود را از اعقاب قباد ساساني به شمار مي آورد . او نخست در جرجان قيام كرد و سپس اصفهان و همدان راهم گرفت . امراي اين سلسله عبارت بودند از : مرداويج بن زيار، وشمگيربن زيار، بهستون بن وشمگير ، شمس المعالي قابوس بن وشمگير ، فلك المعالي منوچهر . نوشيروان بن فلك المعالي .